Na de Tweede Wereldoorlog ligt Europa in puin. De industrie is zo goed als uitgedoofd en op de internationale scène speelt het continent nauwelijks nog een rol. De grootmachten bekijken elkaar met argusogen. Het bloedige gewapende conflict van 1939-1945 maakt plaats voor een andere vorm van strijd: de “Koude Oorlog”. Reeds in 1946 spreekt Winston Churchill over een “ijzeren gordijn” dat Europa in twee rivaliserende blokken opsplitst en twee Duitse Staten creëert. In 1961 wordt dat “gordijn” met de bouw van de Muur van Berlijn een fysieke realiteit. Twee wereldbeelden staan tegenover elkaar en beogen verschillende eenmakingsmodaliteiten. De federalisten hebben het voor een Europese regering en een vermenging van de nationale soevereiniteitsbeginselen. De andere zijde verdedigt een gewone vereniging van Staten.

Deze intergouvernementele werking, naar Brits model, komt in 1949 tot stand met de oprichting in Londen van de Raad van Europa – de eerste internationale parlementaire vergadering in de geschiedenis – en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Hun permanente zetel is in Straatsburg gevestigd, een stad die de verzoening tussen Frankrijk en Duitsland symboliseert. Het federale project komt tot leven met de verklaring van Robert Schuman die op 9 mei 1950 oproept om de steenkool- en staalproductie onder een “gemeenschappelijke hoge autoriteit” te plaatsen: de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal. In 1957 tekenen zes landen het Verdrag van Rome, waardoor de Europese Economische Gemeenschap (met een parlementaire vergadering in Straatsburg) en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie het levenslicht zien. De verklaring van 9 mei 1950, ook wel verklaring-Schuman genoemd, wordt beschouwd als de eerste steen van de Europese eenmaking.